W związku z trwającą w Ukrainie wojną, Unia Europejska systematycznie wprowadza kolejne pakiety sankcji dotyczących Rosji i Białorusi. Restrykcje coraz mocniej uderzają w gospodarki krajów – agresorów, w tym w handel międzynarodowy i sektor finansowy. Obostrzenia to jednak miecz obosieczny, który sprawia, że również przedsiębiorcy z krajów nakładających sankcje ponoszę duże koszty takiego stanu rzeczy. Szczególnie doświadczają ich te firmy, które łączyły długoletnie relacje handlowe z naszymi wschodnimi sąsiadami. W skali mikro stają one dziś przed poważnym dylematem – jak postępować z kontrahentami z Rosji i Białorusi. Pytanie to dotyczy przede wszystkim zawartych już wieloletnich kontraktów, które znajdują się w zaawansowanym stadium realizacji. Chcemy dziś przeanalizować praktyczne stosowanie ograniczeń eksportowych i importowych z uwzględnieniem kontynuacji już zawartych kontraktów. Zacznijmy jednak od rodzaju nakładanych na Rosję i Białoruś sankcji.

Rodzaje sankcji

W przypadku Rosji  i Białorusi mamy do czynienia z całym szeregiem różnych sankcji. Również takich, które nie są bezpośrednio związane z wymianą towarową. Możemy do nich zaliczyć chociażby:

• zamknięcie przestrzeni lotniczej,
• zakaz nadawania dla wybranych mediów,
• sankcje indywidualne wobec osób odpowiedzialnych za agresję na Ukrainę,

Nas jednak najbardziej interesują zakazy i ograniczenia związane z wymianą towarową, tj:

• Zakaz eksportu określonych produktów i usług do Rosji lub Białorusi, w tym m.in. towarów i technologii podwójnego zastosowania, sprzętu morskiego i lotniczego, dóbr luksusowych oraz wykorzystywanych w branży energetycznej czy przy produkcji ropy,
• Ograniczenia importu z Rosji i Białorusi wybranych grup towarów, w tym niektórych produktów żywnościowych, alkoholu, kamieni szlachetnych, produktów wykorzystywanych przy produkcji chlorku potasu, produktów mineralnych, wyrobów tytoniowych, z drewna, cementu, żelaza, stali lub gumy.

Wszystkie sankcje na bieżąco publikowane na stronie internetowej Rady Unii Europejskiej

Unijne rozporządzenia określają, co można przewozić

Polska jako członek Unii Europejskiej, w tym unii celnej, w kwestii sankcji realizuje postanowienia rozporządzeń unijnych. To właśnie te akty prawne dokładnie określają katalog towarów, które podlegają zakazowi wywozu z Unii Europejskiej i ograniczeniom importowym. Chodzi tu o trzy akty prawne, które należy analizować z uwzględnieniem bieżących aktualizacji (podane linki kierują do aktów aktualizowanych):

• 18/05/2006 rozporządzenie 765/2006 dotyczące środków ograniczających w związku z sytuacją na Białorusi i udziałem Białorusi w agresji Rosji wobec Ukrainy
• 17/03/2015 rozporządzenie 269/2014 w  sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy, oraz
• 31/07/2014 rozporządzenie 833/2014 dotyczące środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie.

Obrót towarami, które nie zostały wymienione w tych rozporządzeniach odbywa się na normalnych zasadach i warunkach. 

Rosja, możliwość dokończenia kontraktów

Możliwość dokończania kontraktów z firmami rosyjskimi, zawartych przed 26 lutego 2022 r. (przed 2 marca 2022 z firmami białoruskimi), jest kwestią o którą najczęściej pytają nasi klienci. Zagadnienie jest wprost uregulowane w rozporządzeniu 833/2014 na zasadzie odstępstwa od generalnego zakazu transakcji na towarach dual use i towarach o potencjalnym zastosowaniu militarnym. Zgodnie z art. 2 ust. 5 i art. 2a ust. 5 rozporządzenia 833/2014 możliwe jest zwolnienie od powyższych zakazów po uprzednim uzyskaniu zgody odpowiedniego organu. W Polsce organem tym jest Minister Przedsiębiorczości i Technologii. Uzyskanie tego rodzaju zezwolenia oczywiście obwarowane jest szeregiem warunków, jak wnikliwe sprawdzenie statusu kontrahenta, oraz statusu przedmiotu transakcji i jego zastosowania.

Warto wiedzieć, że Minister Przedsiębiorczości i Technologii jest w tym akurat temacie związany przesłankami negatywnymi. Oznacza to, że jeśli wystąpi choćby jedna przeszkoda (zarówno o charakterze podmiotowym, jak i przedmiotowym), minister ma obowiązek odmówić wydania zezwolenia.

Białoruś – dokończenie zawartych kontraktów

Dnia 2 marca Rada Unii Europejskiej, przyjęła dość surowy pakiet restrykcji wobec Białorusi. Sektorowe sankcje ekonomiczne mają na celu pełną blokadę eksportu najbardziej dochodowych grup towarowych. To wyroby tytoniowe, produkty naftowe, paliwa i substancje bitumiczne, nawozy potasowe, produkcja drzewna, cement, wyroby metalowe, żelazne i gumowe. Embargo dotyczy również sprzedaży produktów i technologii podwójnego zastosowania dual use, niezbędnych do funkcjonowania białoruskiego sektora zbrojeniowego. Sankcje weszły w życie ze skutkiem natychmiastowym od dnia ich ogłoszenia. Jednocześnie w niektórych przypadkach dozwolona jest realizacja (nie dłużej niż do 4 czerwca) umów zawartych przed 2 marca.

Dura lex, sed lex

Ciężko w obecnych czasach wyłączyć emocje i kierować się wyłącznie literą prawa. Mimo to, bardzo wyraźnie zaznaczyć trzeba, że ograniczenia w handlu z Rosją i Białorusią dotyczą jedynie towarów wymienionych w rozporządzeniach 833/2014, 269/2014 i 765/2006. Handel pozostałymi towarami jest dozwolony i legalny a wstrzymywanie obrotu nimi nie leży w gestii przedsiębiorców czy przewoźników. Co więcej, przy odprawie celnej TIRów przekraczających granicę polsko – białoruską, pod uwagę możemy brać jedynie rozporządzenie sankcyjne wobec Białorusi. Mówi ono o nowych technologiach, produktach mineralnych, wyrobach z żelaza i militariach. Nie wspomina natomiast o lekach, czy artykułach spożywczych, dlatego polscy celnicy nie mogą zatrzymywać takich transportów na granicy. Dura lex, sed lex… brak jest w tej chwili podstaw prawnych do wstrzymania obrotu legalnymi towarami, aż do czasu ewentualnego objęcia ich kolejnymi sankcjami unijnymi.

W przypadku wątpliwości dotyczących poruszonego tematu, zapraszamy do kontaktu